Martwa Wisła (kaszb. Wislónô Sztremlëzna, niem. Tote Weichsel) to jedno z najważniejszych ujść Wisły, płynące przez Gdańsk i odgrywające kluczową rolę w historii, transporcie i turystyce regionu. Nazwana „martwą” z powodu odcięcia od głównego nurtu rzeki, jest dziś ważnym szlakiem wodnym, kanałem portowym i miejscem rekreacji. W tym artykule przybliżę historię Martwej Wisły, jej znaczenie, atrakcje turystyczne, możliwości wędkarskie i kajakarskie oraz praktyczne informacje dla mieszkańców i odwiedzających Gdańsk. 

Historia Martwej Wisły

Martwa Wisła to dawne główne ramię ujściowe Wisły, zwane wcześniej Wisłą Gdańską lub Leniwką. Jej obecny kształt powstał w wyniku naturalnych i ludzkich zmian w hydrografii:

• 1840 rok – Powstanie Wisły Śmiałej: Zator lodowy w okolicach Górek (dziś Górki Zachodnie i Wschodnie) spowodował przerwanie wydm nadmorskich, tworząc nowe ujście Wisły do Zatoki Gdańskiej, nazwane Wisłą Śmiałą przez poetę Wincentego Pola. Odcinek Leniwki od Górek do ujścia przy Westerplatte nazwano wówczas Martwą Wisłą.

• 1895 rok – Przekop Wisły: Aby zapobiec powodziom i poprawić żeglugę, wykonano sztuczny przekop w Świbnie, odcinając Martwą Wisłę od głównego nurtu śluzą w Przegalinie. Od tego czasu rzeka stała się „martwa”, a jej nurt spowolnił.

• 1949 rok: Nazwa „Martwa Wisła” została oficjalnie zatwierdzona.

• Lata 80. XX wieku: Starorzecze Wisły w rejonie Przegaliny zasypywano popiołami z elektrociepłowni „Wybrzeże”, co zmniejszyło powierzchnię dawnego koryta o 40 ha.

Dziś Martwa Wisła ma 27 km długości, zaczyna się w Przegalinie przy śluzie, płynie wzdłuż Wyspy Sobieszewskiej, przez Stogi i tereny stoczniowe, aż do ujścia przy Westerplatte, gdzie łączy się z Zatoką Gdańską.

Charakterystyka i znaczenie

Martwa Wisła to szeroki akwen (150–500 m), który pełni kilka funkcji:

• Szlak żeglugowy: Odcinek od Przegaliny do Górek Zachodnich (11,5 km) to śródlądowa droga wodna klasy Vb, dostępna dla statków o nośności do 4000 ton i zanurzeniu do 3 m. Od Górek Zachodnich do ujścia to morskie wody wewnętrzne, będące kanałem portowym dla Portu Gdańsk.

• Kanał portowy: Rzeka obsługuje ruch statków, jachtów, barek i jednostek stoczniowych, szczególnie w okolicach Nowego Portu i Westerplatte.

• Turystyka wodna: Część Pętli Żuławskiej, łączącej Zalew Wiślany z Gdańskiem, umożliwia żeglowanie do centrum miasta z pominięciem Zatoki Gdańskiej.

• Wędkarstwo: Martwa Wisła jest bogata w ryby, takie jak sandacze, okonie czy leszcze, przyciągając wędkarzy, choć wymaga przestrzegania regulaminu PZW Gdańsk.

• Kajakarstwo: Szlak kajakowy od Polskiego Haka do Przegaliny (20 km) jest łatwy, ale wymaga uwagi ze względu na ruch statków i falowanie.

Rzeka jest podatna na cofki (napływ wód morskich przy specyficznym układzie wiatrów), co może utrudniać żeglugę.

Atrakcje nad Martwą Wisłą

Martwa Wisła oferuje wiele atrakcji dla turystów i mieszkańców:

• Twierdza Wisłoujście: XIV-wieczna forteca przy ujściu rzeki, idealna dla miłośników historii.

• Westerplatte: Miejsce symboliczne, gdzie rozpoczęła się II wojna światowa, dostępne szlakiem wodnym.

• Wyspa Sobieszewska: Malownicza dzielnica Gdańska z plażami, rezerwatem „Ptasi Raj” i szlakami kajakowymi.

• Przegalina: Śluza z 1895 roku (i nowa z 1982 roku) to zabytek techniki i punkt startowy szlaku wodnego.

• Mosty: Rzekę przecinają trzy mosty: zwodzony w Sobieszewie, Siennicki oraz Most III Tysiąclecia im. Jana Pawła II (wantowy, z prześwitem 8 m, ograniczającym ruch większych jednostek).

• Tunele: Tunel im. Ks. Abp. Tadeusza Gocłowskiego pod Martwą Wisłą (otwarty w 2016 roku) łączy Trasy Słowackiego i Sucharskiego, obsługując ok. 29 tys. samochodów dziennie.

• Przystanie jachtowe: Marina Błotnik, przystanie w Górkach Zachodnich, na Stogach czy przy Motławie to centra żeglarstwa.

Szlak wodny i kajakarski

Martwa Wisła to część Pętli Żuławskiej, popularnego szlaku wodnego. Kluczowe informacje:

• Trasa: Od Przegaliny do Polskiego Haka (20 km) lub dalej do Westerplatte (+8 km) i Wisły Śmiałej (+2,5 km).

• Trudność: Szlak łatwy, ale wymaga uwagi na ruch statków, falowanie i wiatr. Polecany doświadczonym kajakarzom.

• Przeszkody: Most zwodzony w Sobieszewie, śluza w Przegalinie, linie energetyczne (15 m), mosty Siennicki i wantowy.

• Zgoda kapitanatu: Wpłynięcie na teren portu (Westerplatte, Nowy Port) wymaga zgody Kapitanatu Portu Gdańsk (e-mail: [email protected]).

• Przystanie: Marina Błotnik, przystanie w Górkach Zachodnich, na Stogach, przy Twierdzy Wisłoujście.

Przykładowa trasa kajakowa:

• Pętla po Gdańsku (8 km): Stara i Nowa Motława, Martwa Wisła, Opływ Motławy.

• Gdańsk–Błotnik (25 km): Dłuższy spływ przez rafinerię, Wisłę Śmiałą, most w Sobieszewie, aż do Przegaliny lub Błotnika.

Wędkarstwo na Martwej Wiśle

Martwa Wisła to atrakcyjny akwen dla wędkarzy, oferujący różnorodność gatunków ryb. Kluczowe informacje:

• Gatunki ryb: Sandacz, okoń, leszcz, płoć, szczupak.

• Regulacje: Odcinek od Wisły Śmiałej do Przegaliny podlega Polskiemu Związkowi Wędkarskiemu (PZW) Gdańsk. Wymagana karta wędkarska i opłacone składki. Obowiązują dodatkowe obostrzenia, np. okres ochronny dla okonia i zakaz spinningowania w niektórych obszarach. Sprawdź aktualne komunikaty na pzw.gda.pl.

• Wyzwania: Duża presja wędkarska i ograniczony dostęp z brzegu mogą utrudniać łowienie.

• Atuty: Rzeka jest „żywa” pod względem ryb, oferując piękne okazy przy odpowiednim zaangażowaniu.

Ekologia i ochrona przyrody

Martwa Wisła to nie tylko szlak wodny, ale także obszar cenny przyrodniczo:

• Planowane użytki ekologiczne: „Szuwary w Przegalinie”, „Szuwary Wyspy Sobieszewskiej” i „Sobieszewska Pastwa” mają chronić szuwary trzcinowe i rzadkie rośliny, jak aster solny czy świbka morska.

• Rezerwat „Ptasi Raj”: Przy Wiśle Śmiałej, w pobliżu Martwej Wisły, jest domem dla ptaków wodnych i fok bałtyckich.

• Problemy ekologiczne: W przeszłości starorzecza zasypywano popiołami, a hałda fosfogipsów w Gdańsku (zrekultywowana po 2009 roku) pozostaje śladem przemysłowej działalności.

Praktyczne wskazówki

Chcesz zwiedzić Martwą Wisłę lub skorzystać z jej walorów? Oto porady:

• Żeglowanie: Uważaj na ruch statków i oznakowanie toru wodnego (zielone boje na odcinku śródlądowym, czerwone pławy na morskim). Bez uprawnień nie pływaj od Górek Zachodnich do Gdańska (wody morskie).

• Kajakarstwo: Rozpocznij spływ na Przystani Cesarskiej lub w Górkach Zachodnich. Unikaj silnego wiatru i uzyskaj zgodę kapitanatu na odcinek portowy.

• Wędkarstwo: Sprawdź regulamin PZW Gdańsk i wybierz mniej uczęszczane miejsca, np. okolice Przegaliny, dla lepszych efektów.

• Zwiedzanie: Odwiedź Twierdzę Wisłoujście, Westerplatte lub Wyspę Sobieszewską. Spacer brzegiem Martwej Wisły w Górkach Zachodnich czy na Stogach oferuje piękne widoki.

• Transport: Tunelem pod Martwą Wisłą szybko przemieścisz się między zachodnią a wschodnią częścią miasta. Uwaga na sporadyczne utrudnienia, np. po wypadkach.

• Informacje: Śledź strony ztm.gda.pl dla transportu, pomorskie.eu dla szlaków kajakowych, pzw.gda.pl dla wędkarstwa oraz gdansk.pl dla aktualności.

Ciekawostki o Martwej Wiśle

• Historyczne nazwy: Dawniej zwana „nową wodą” lub Wisłą Gdańską, co sugeruje zmiany koryta już w średniowieczu.

• Ruch statków: W 1877 roku przez śluzę w Pleniewie przepłynęło 6056 tratew i 13 547 łodzi.

• Stocznia Gdańsk: Tereny nad Martwą Wisłą to kolebka przemysłu stoczniowego, z historycznymi dokami i marinami.

• Most zwodzony: Most w Sobieszewie, oddany w 2018 roku, ułatwia żeglugę dzięki nowoczesnej konstrukcji.

• Wędkarska mekka: Pierwszy sandacz złowiony przez wędkarza na Martwej Wiśle to często niezapomniane przeżycie

Dla kogo jest Martwa Wisła?

Martwa Wisła przyciąga różne grupy:

• Żeglarze: Szlak Pętli Żuławskiej to raj dla miłośników jachtów i turystyki wodnej.

• Kajakarze: Łatwy, ale emocjonujący szlak dla amatorów i zaawansowanych.

• Wędkarze: Bogactwo ryb i dzikie brzegi to magnes dla spinningowców.

• Turyści: Historyczne miejsca, jak Twierdza Wisłoujście czy Westerplatte, łączą się z pięknem przyrody.

• Mieszkańcy: Tunele i mosty ułatwiają codzienne przemieszczanie, a brzegi rzeki to miejsca spacerów i relaksu.

Podsumowanie

Martwa Wisła to więcej niż rzeka – to serce wodne Gdańska, łączące historię, przemysł, przyrodę i rekreację. Od Przegaliny po Westerplatte oferuje niezliczone możliwości: od żeglowania po Pętli Żuławskiej, przez wędkowanie, po zwiedzanie zabytków. Sprawdź szlaki kajakowe na kajaki.pomorskie.eu, regulamin wędkarski na pzw.gda.pl, a aktualności na gdansk.pl. Niezależnie, czy jesteś turystą, wędkarzem czy mieszkańcem, Martwa Wisła zaprasza do odkrywania jej uroków!