fot. Pixabay.com

Dom Heweliusza to miejsce, które przenosi nas w świat jednego z najwybitniejszych astronomów XVII wieku – Jana Heweliusza. Położone na ulica Korzenna Gdańsk, trzy kamienice należące do uczonego były nie tylko jego domem, ale także sercem obserwatorium Stellaeburgum, zwanego Gwiazdogrodem, oraz prosperującym browar Heweliusza. Choć dziś po kamienice Heweliusza nie ma śladu, ich historia wciąż fascynuje miłośników astronomia Gdańsk i historia Gdańska. W tym artykule odkrywamy, czym był Dom Heweliusza, jakie tajemnice skrywał, oraz jak wpisuje się w Gdańsk atrakcje i turystyka Gdańsk. Zapraszamy na podróż śladami gdańskiego „polskiego da Vinci”!

Kim był Jan Heweliusz?

Jan Heweliusz (1611–1687) to gdański astronom, matematyk, konstruktor i browarnik, uznawany za jednego z najważniejszych uczonych XVII wieku. Znany jako „ojciec topografii księżycowej”, stworzył szczegółowe mapy Księżyca, odkrył dziewięć komet i nazwał siedem gwiazdozbiorów, z których cztery (np. Tarcza Sobieskiego) są używane do dziś. Jego dzieła, takie jak Selenographia czy Machinae Coelestis, zrewolucjonizowały astronomię. Heweliusz był także rajcą miejskim i członkiem Royal Society, a jego działalność finansował rodzinny browar Heweliusza.

Kluczowe osiągnięcia Jana Heweliusza

• Mapy Księżyca: Selenographia (1647) – pierwsza szczegółowa mapa lunarnych struktur.

• Teleskop: 46-metrowa luneta, największa w XVII wieku, ustawiona przed Bramą Oliwską.

• Gwiazdozbiory: Nazwał m.in. Tarczę Sobieskiego i Sekstant.

• Wynalazki: Polemoskop (pierwowzór peryskopu) i śruba mikrometryczna.

Dom Heweliusza był centrum tych dokonań, łącząc życie rodzinne, naukę i biznes.

Dom Heweliusza – Kamienice na ulica Korzenna Gdańsk

Dom Heweliusza to zespół trzech kamienic przy ulica Korzenna Gdańsk (numery 53–55), należących do rodziny Heweliuszów. Położone na Starym Mieście, w sąsiedztwie Ratusza Staromiejskiego, były nie tylko miejscem zamieszkania, ale także przestrzenią dla obserwatorium Stellaeburgum i browar Heweliusza. Kamienice, odziedziczone po ojcu i teściu, stały się symbolem wszechstronności Heweliusza.

Struktura kamienice Heweliusza

• Lokalizacja: U zbiegu ul. Korzennej i ul. Jana Heweliusza (dawniej Baumgarta).

• Funkcje:

  • Mieszkanie rodziny Heweliuszów.

  • Browar produkujący słynne piwo jopejskie.

  • Obserwatorium na dachach, nazwane obserwatorium Stellaeburgum.

• Wyposażenie: Instrumenty astronomiczne, lunety, globusy, drukarnia.

Po śmierci Heweliusza w 1687 roku kamienice ulegały przebudowom, a obserwatorium rozebrano w XVIII wieku. Największe zniszczenia przyniosła II wojna światowa, a ruiny wyburzono w 1953 roku, zastępując je socrealistycznym budynkiem.

Tabela: Funkcje Dom Heweliusza

Element	Opis	Znaczenie
Kamienice	Trzy budynki przy ul. Korzennej 53–55	Mieszkanie, browar, obserwatorium
Obserwatorium Stellaeburgum	Taras na dachach z lunetami	Największe w Europie do 1675 roku
Browar	Produkcja piwa jopejskiego	Źródło finansowania badań
Drukarnia	Publikacja dzieł Heweliusza	Rozpowszechnianie odkryć

Obserwatorium Stellaeburgum – Gwiezdny ogród Gdańska

Obserwatorium Stellaeburgum, czyli „Gwiezdny Ogród”, to serce Dom Heweliusza. Zbudowane po 1650 roku na tarasie łączącym dachy trzech kamienic, było największym i najlepiej wyposażonym obserwatorium w Europie aż do powstania obserwatorium w Greenwich w 1675 roku. Heweliusz obserwował tu gwiazdy, komety i Księżyc, korzystając z własnoręcznie skonstruowanych instrumentów, w tym 46-metrowej lunety.

Wyposażenie obserwatorium Stellaeburgum

• Lunety: Największa miała 46 metrów, ustawiona na łące przed Bramą Oliwską.

• Globusy: Niebieski i ziemski, wykonane dla Jana III Sobieskiego.

• Polemoskop: Wynalazek Heweliusza, prekursor peryskopu.

• Ryciny: Piękne ilustracje nieba autorstwa Izaaka Saala w Machinae Coelestis.

W 1679 roku pożar zniszczył obserwatorium, drukarnię i większość nakładu Machinae Coelestis. Heweliusz odbudował pracownię dzięki wsparciu Ludwika XIV i Jana III Sobieskiego, kontynuując badania aż do śmierci.

Browar Heweliusza – Finansowanie nauki

Browar Heweliusza był kluczowym źródłem dochodów, umożliwiającym finansowanie kosztownych badań astronomicznych. Heweliusz odziedziczył browar po ojcu, Abrahamie, w 1648 roku, a po ślubie z Katarzyną Rebeschke w 1635 roku przejął kolejny, sąsiadujący z jego domem. Produkował cenione piwo jopejskie, które przynosiło zyski i prestiż. W 1677 roku Jan III Sobieski zwolnił Heweliusza z opłat cechowych, nadając mu tytuł „Nobilis Ioannes Hevelius Astrologus”.

Znaczenie browaru

• Ekonomia: Zyski z piwa finansowały lunety, drukarnię i publikacje.

• Społeczność: Heweliusz był starszym cechu browarników od 1643 roku.

• Innowacje: Zarządzanie browarem wymagało umiejętności organizacyjnych, które wspierały badania.

Tragiczny los kamienice Heweliusza

Kamienice Heweliusza przetrwały do II wojny światowej, ale zostały poważnie uszkodzone w 1945 roku. W latach 1950–1951 historyk Tadeusz Przypkowski apelował o ich odbudowę, jednak gdańska komisja konserwatorska w 1958 roku odrzuciła projekt, preferując modernizację Starego Miasta. W 1953 roku ruiny wyburzono, a w 1957 roku w ich miejscu stanął socrealistyczny budynek. Sprawą zainteresowały się media w latach 1957–1958, ale władze nie ujawniły odpowiedzialnych za decyzję.

Tabela: Los Dom Heweliusza po 1945 roku

Rok	Wydarzenie	Skutek
1945	Zniszczenia wojenne	Kamienice w ruinie
1950–1951	Apel Przypkowskiego	Uwzględniony przez Miastoprojekt, ale odrzucony
1953	Wyburzenie ruin	Zniknięcie śladów kamienic
1957	Budowa socrealistycznego gmachu	Zastąpienie historycznej zabudowy
1987	Tablica pamiątkowa	Upamiętnienie Heweliusza na rogu ul. Korzennej

Dziś o Dom Heweliusza przypomina tablica na rogu ul. Korzennej i ul. Jana Heweliusza, odsłonięta w 1987 roku w 300. rocznicę śmierci astronoma.

Dom Heweliusza w kontekście Gdańsk atrakcje

Choć kamienice Heweliusza nie istnieją, ich historia jest integralną częścią Gdańsk atrakcje i turystyka Gdańsk. Turyści mogą odkrywać ślady astronoma w innych miejscach:

• Pomnik Jana Heweliusza: Na skwerze przy ul. Korzennej, naprzeciw Ratusza Staromiejskiego, z astrolabium i książką (autor: Jan Szczypka, 2003).

• Hevelianum: Centrum nauki na Górze Gradowej, oferujące interaktywne wystawy o astronomii i historii Gdańska.

• Kościół św. Katarzyny: Miejsce pochówku Heweliusza, z odrestaurowanym epitafium z 1780 roku.

• Biblioteka Gdańska PAN: Przechowuje oryginalne dzieła i korespondencję Heweliusza.

Tabela: Atrakcje związane z Jan Heweliusz

Miejsce	Odległość od ul. Korzennej	Opis	Czas zwiedzania
Pomnik Heweliusza	50 m	Brązowa figura astronoma	10–15 min.
Hevelianum	1,5 km	Centrum nauki z wystawami	2–3 godz.
Kościół św. Katarzyny	300 m	Grób Heweliusza	30–60 min.
Biblioteka Gdańska PAN	1 km	Zbiory heweliana	1–2 godz.

Dlaczego Dom Heweliusza fascynuje?

Dom Heweliusza to symbol wszechstronności Jana Heweliusza, który łączył naukę, przedsiębiorczość i życie rodzinne. Obserwatorium Stellaeburgum było pionierskim centrum astronomia Gdańsk, a browar Heweliusza świadectwem gdańskiej tradycji piwowarskiej. Mimo tragicznego losu kamienic, dziedzictwo Heweliusza żyje w historia Gdańska i inspiruje turystów.

Powody popularności

• Naukowy przełom: Heweliusz wyprzedzał epokę swoimi odkryciami.

• Gdański kontekst: Kamienice były sercem Starego Miasta.

• Edukacja i turystyka: Hevelianum i inne atrakcje popularyzują jego spuściznę.

• Uniwersalność: Historia Heweliusza łączy naukę, kulturę i przedsiębiorczość.

Cytując turystę z TripAdvisor: „Spacer śladami Heweliusza to podróż w czasie – od pomnika po Hevelianum, czujesz ducha gdańskiej nauki!”

Praktyczne informacje dla zwiedzających

Jak odkryć Dom Heweliusza?

• Lokalizacja: Róg ul. Korzennej i ul. Jana Heweliusza – tablica pamiątkowa.

• Dojazd:

  • Pieszo: 5 minut od Dworca PKP Gdańsk Główny.

  • Tramwaj: Przystanek „Brama Wyżynna” (linie 2, 3, 6), 500 m spacerem.

  • Samochód: Parking przy ul. Korzennej (płatny, 5 zł/godz.).

• Zwiedzanie:

  • Odwiedź pomnik Heweliusza i tablicę (bez opłat).

  • Zarezerwuj bilet do Hevelianum (www.hevelianum.pl, ok. 25 zł/os.).

  • Sprawdź godziny otwarcia Biblioteki Gdańskiej PAN dla zwiedzających (www.bgpan.gda.pl).

Wskazówki

• Połącz z innymi atrakcjami: Ratusz Staromiejski i Kościół św. Katarzyny są w pobliżu.

• Skorzystaj z przewodnika: Szlak „Śladami Jana Heweliusza” dostępny na www.gdansk.pl.

• Fotografuj: Pomnik Heweliusza to świetne tło do zdjęć.

• Odwiedź Hevelianum z dziećmi: Interaktywne wystawy zachwycą najmłodszych.

Kontakt

• Hevelianum: +48 58 742 33 52, [email protected].

• Biblioteka Gdańska PAN: +48 58 301 22 71, [email protected].

Fakty i mity o Dom Heweliusza

Fakty

• Obserwatorium Stellaeburgum było największe w Europie do 1675 roku.

• Kamienice Heweliusza łączyły mieszkanie, browar i naukę.

• Pożar w 1679 roku zniszczył obserwatorium i drukarnię.

Mity

• „Heweliusz obserwował z wieży”: Obserwatorium było na dachach, nie w Domu Przyrodników, jak sądzą niektórzy.

• „Kamienice odbudowano”: Zostały wyburzone w 1953 roku, bez rekonstrukcji.

• „Heweliusz był tylko astronomem”: Był także browarnikiem i rajcą.

Najczęściej zadawane pytania

1. Gdzie znajdował się Dom Heweliusza? Przy ul. Korzennej 53–55, na Starym Mieście.

2. Czy kamienice Heweliusza istnieją? Nie, zostały wyburzone w 1953 roku.

3. Jak zwiedzić ślady Heweliusza? Odwiedź pomnik, Hevelianum i Kościół św. Katarzyny.

4. Czym było obserwatorium Stellaeburgum? Tarasem astronomicznym na dachach kamienic.

Podsumowanie

Dom Heweliusza to więcej niż historyczne kamienice – to symbol geniuszu Jana Heweliusza, który na ulica Korzenna Gdańsk tworzył przełomowe dzieła astronomiczne. Obserwatorium Stellaeburgum i browar Heweliusza uczyniły to miejsce sercem astronomia Gdańsk i historia Gdańska. Choć kamienice Heweliusza zniknęły, ich dziedzictwo żyje w Gdańsk atrakcje, od pomnika po Hevelianum. Odkryj turystyka Gdańsk śladami Heweliusza i poczuj magię XVII-wiecznej nauki!